Lập công thức hóa học khi biết hóa trị

LẬP CTHH KHI BIẾT HÓA TRỊ

*-* Lập CTHH
B1:  Viết CTHH chung
B2: Theo quy tắc hóa trị: 
ax = by
=> =  (phân số tối giản)

Chọn x = b’; y = a’, suy ra CTHH đúng.
Chú ý: Nếu một nhóm nguyên tử thì xem như một nguyên tố và lập CTHH như một nguyên tố khác.
Khi viết hóa trị phải viết số La Mã, còn chỉ số phải là số tự nhiên.
Yêu cầu: Để lập được CTHH của hợp chất bắt buộc nắm chắc kí hiệu hóa học (KHHH) và hóa trị của các nguyên tố tạo nên hợp chất.
* Hoặc nhớ mẹo hóa trị một số nguyên tố thường gặp:  
Hóa trị I:        K    Na      Ag    H        Br      Cl
                    Khi   Nàng  Ăn   Hắn   Bỏ     Chạy
Hóa trị II:   O       Ba   Ca   Mg       Zn     Fe    Cu
                 Ông   Ba   Cần   May   Zap   Sắt   Đồng 
Hóa trị III:    Al   Fe
                  Anh  Fap
Đối với nguyên tố có nhiều hóa trị thì đề sẽ cho hóa trị.

Ví dụ
Lập CTHH của hợp chất:
a)   Nhôm oxit được tạo nên tử 2 nguyên tố nhôm và oxi.

Giải

Theo quy tắc hóa trị:

x . III = y . II 

=> x = 2; y = 3
Vậy CTHH: Al_2­O₃
b)   Cacbon đioxit gồm C(IV) và O

Giải

Theo quy tắc hóa trị:

x . IV = y . II
=> x = 1; y = 2

Vậy CTHH: CO₂
b)   Natri photphat gồm Na và PO₄(III)

Giải

Theo quy tắc hóa trị:

 x . I = y . III
=>  x = 3; y = 1

Vậy CTHH : Na₃PO₄
*-* Viết CTHH hoặc lập nhanh CTHH: không cần làm theo từng bước như trên, mà chỉ cần nắm rõ quy tắc chéo: hóa trị của nguyên tố này sẽ là chỉ số của nguyên tố kia và ngược lại (với điều kiện các tỉ số phải tối giản trước).

Chú ý: Nếu hai nguyên tố cùng hóa trị thì không cần ghi chỉ số

Ví dụ
1) Viết CTHH của hợp chất tạo bởi S (VI) và O.

=> CTHH SO₃
(Do VI / II = 3/1 nên chéo xuống chỉ số của S là 1 còn O là 3).
2) Viết công thức của Fe(III) và SO₄ hóa trị (II)

CTHH: Fe₂(SO₄)₃
(Giải thích: Tỉ lệ hóa trị III và II không cần tối giản, hóa trị III của Fe trở thành chỉ số 3 của SO₄, và như vậy phải đóng ngoặc nhóm SO₄, hiểu là có 3 nhóm SO₄. Còn hóa trị II của SO₄ trở thành chỉ số 2 của Fe.)
Chú ý: khi đã thành thạo, chúng ta có thể không cần viết hóa trị lên trên đỉnh nguyên tố hoặc nhóm nguyên tử. 

Bài tập vận dụng
Bài 1
Lập CTHH của các hợp chất với hidro của các nguyên tố sau đây:
a) N (III)                b) C (IV)            c) S (II)              d) Cl
Chú ý: a, b viết H đứng sau nguyên tố N và C.
           c, d viết H đứng trước nguyên tố và S và Cl.
Bài 2
Lập CTHH cho các hợp chất:
a. Cu(II)  và Cl               b. Al và NO₃                   c. Ca và PO₄
d. NH₄ (I) và SO₄           e. Mg và O                    g. Fe( III ) và SO₄
Bài 3
Lập CTHH của các hợp chất:
1. Al và PO₄                            2. Na và SO₄                 3. Fe (II) và Cl 
4. K và SO₃                             5. Na và Cl                     6. Na và PO₄      
7. Mg và CO₃                         8. Hg (II) và NO₃             9. Zn và Br 
10.Ba và HCO₃(I)                 11.K và H₂PO₄(I)              12.Na và HSO₄(I)
Bài 4

Lập CTHH hợp chất.
          1/Lập CTHH hợp chất tạo bởi nguyên tố Al và nhóm NO₃. Cho biết ý nghĩa CTHH trên.
          2/ Lập CTHH hợp chất có phân tử gồm:Ba và SO₄. Cho biết ý nghĩa CTHH trên.
          3/Lập CTHH hợp chất có phân tử gồm Mg và OH. Cho biết ý nghĩa CTHH trên.
Bài 5
Viết CTHH của các hợp chất với lưu huỳnh (II) của các nguyên tố sau đây:
a) K (I)             b) Hg (II)            c) Al (III)             d) Fe (II)
Bài 6
Viết CTHH và tính phân tử khối của các hợp chất sau:
a) Điphotpho pentaoxit gồm P(V) và O.
b) Canxi photphat gồm Ca và PO₄.
c) Axit sunfuric gồm H và SO₄.
d) Bari cacbonat gồm Ba và CO₃.
Bài 7(*)
Cho CTHH XH và YO. Lập CTHH của X và Y.
Bài 8 (*)
Xét các CTHH: X₂SO₄; H₂Y; Z(NO₃)₃; (NH₄)₃T. Biết hóa trị của SO₄ là II, NO₃(I), NH₄ (I). Viết CTHH của hợp chất gồm:
a) X và H          b) Z và SO₄           c) T và H              d) X và Y
e) X và T          f) Y và Z                g) Z và T.
Bài 9 (*)

Cho 2 chất có CTHH là A₂S và B₂O₃. CTHH của hợp chất tạo bởi A và B là gì?
Hướng dẫn
Bài 1
ĐS:
a) NH₃              b) CH₄                 c) H₂S                  d) HCl
Bài 2
ĐS:
a) CuCl₂       b) Al(NO₃)₃            c) Ca₃(PO₄)₂            d) (NH₄)₂SO₄
e) MgO        f) Fe₂(SO₄)₃
Bài 3
ĐS:
1. AlPO₄                  2. Na₂SO₄                 3. FeCl₂
4. K₂SO₃                 5. NaCl                      6. Na₃PO₄
7. MgCO₃               8. Hg(NO₃)₂               9. ZnBr₂
10. Ba(HCO₃)₂       11. KH₂PO₄               12. NaHSO₄
 Bài 4
 ĐS:
1/ Al(NO₃)₃
      -      Tạo bởi 3 nguyên tố Al, N, O.
     -      Gồm 1Al, 3N, 9O.
     -      PTK = 27 + 3 . 14 + 9 . 16 = 213.
2/ BaSO₄
     -      Tạo bởi 3 nguyên tố Ba, S và O.
    -      Gồm 1 Ba, 1S, 4O.
    -      PTK = 137 + 32 + 4 . 16 = 233.
3/ Mg(OH)₂
     -      Tạo bởi 3 nguyên tố Mg, O, H.
    -      Gồm 1Mg, 2O, 2H.|
    -      PTK = 24 + 2 . 16 + 2 . 1 = 58.           

Bài 5
ĐS:
a) K₂S              b) HgS           c) Al₂S₃             d) FeS.
Bài 6
ĐS:
a) P₂O₅ = 142.
b) Ca₃(PO₄)₂ = 310.
c) H₂SO₄ = 98.
d) BaCO₃ = 197.
Bài 7 (*)
(Giải thích: Muốn lập CTHH của hợp chất gồm X và Y, ta phải biết hóa trị của X và Y. Đề không cho trực tiếp hóa trị, nhưng lại cho CTHH của các hợp chất khác. Như vậy ta phải tìm hóa trị của X và Y gián tiếp thông qua CTHH của các hợp chất có sẵn.Ở bước này, không cần ghi ra cách tính, chúng ta tính hóa trị bằng cách tính nhẩm). 
Giải
XH => X có hóa trị I
YO => Y có hóa trị II
=> x = 2; y = 1
Vậy CTHH là X₂Y
Bài 8 (*)
ĐS:
a) XH₃             b) Z₂(SO₄)₃           c) TH₃            d) XY
e) X₃T₂            f) Y₃Z₂                  g) XT
Bài 9 (*)
ĐS: A₃B