Phản ứng xà phòng hóa chất béo (có video chữa)

Phản ứng xà phòng hóa của chất béo. Xác định chỉ số chất béo.

1. Kiến thức liên quan:

a. Phản ứng xà phòng hóa chất béo:

- là phản ứng của chất béo với dung dịch kiềm NaOH/KOH, tạo grixerol và hỗn hợp các muối Na/K. Hỗn hợp các muối này chính là xà phòng.

 - Là phản ứng không thuận nghịch.

b. Các chỉ số chất béo:

- Chỉ số axit: là số miligam KOH cần để trung hòa axit béo tự do có trong  1g chất béo.

- Chỉ số xà phòng hóa: là số miligam KOH cần để xà phòng hóa glixerit và trung hòa axit béo tự do trong 1g chất béo.

- Chỉ số este: là số miligam KOH cần để xà phòng hóa glixerit của 1 g chất béo, là hiệu số giữa chỉ số xà phòng hóa và chỉ số axit.

- Chỉ số I₂: là số miligam I₂ có thể cộng với 100g chất béo không no.

Cùng theo dõi bài giảng chi tiết của Thầy Nguyễn Hoàng Lâm - giáo viên  trường THPT Yên Hoà – Cầu Giấy - giáo viên giỏi và nổi tiếng luyện thi thpt quốc gia.

2. Ví dụ minh họa:

Ví dụ 1:

Khi xà phòng hóa 2,52g chất béo A cần 90ml dung dịch KOH 0,1M. Mặt khác, xà phòng hóa hoàn toàn 5,04g chất béo A thu được 0,53g glixerol. Tìm chỉ số axit và chỉ số xà phòng hóa.

Lời giải:

Có: mKOH = 0,09.0,1.56.1000= 504 mg

=> Chỉ số xà phòng hóa: = 200 mg.

Phản ứng xà phòng hóa:

(RCOO)3C3H5 + 3KOH ---> C3H5(OH)3 + 3RCOOK

nKOH= 3nglixerol = 3.\(\frac{0,53}{92}\)

=> mKOH = nKOH.56

=> số miligam KOH cần để xà phòng hóa 1g chất béo = \(\frac{m_{KOH}}{5,04}\)= \(\frac{3.0,53.56.1000}{92.5,04}\)= 192 mg

=> chỉ số este của mẫu chất béo = chỉ số xà phòng hóa - chỉ số axit

=> chỉ số axit =  chỉ số xà phòng hóa - chỉ số este = 200 - 192 = 8 mg

Ví dụ 2:

Để trung hòa lượng axit tự do có trong 14g một mẫu chất béo, cần 15ml dung dịch KOH 0,1M. Tính chỉ số axit của mẫu chất béo.

Lời giải:

mKOH= 15.0,1.56= 84 mg

=> số miligam KOH cần dùng để trung hòa lượng axit tự do trong 1g mẫu chất béo là: 84/14 = 6 mg

=> chỉ số axit của mẫu chất béo là: 6

Ví dụ 3:

Để trung hòa 10g một chất béo có chỉ số axit là 5,6  cần dùng bao nhiêu gam NaOH?

Lời giải:

Mẫu chất béo có chỉ số axit là 5,6 => Ta có:

Cứ   trung hòa 1g chất béo cần 5,6 mgKOH=> tương ứng với 4mg NaOH

Vậy: trung hòa 10g chất béo ----------------------------------- 40mg = 0,04g NaOH

=> Cần 0,04g NaOH.

Ví dụ 4: 

xà phòng hóa 1kg chất béo có chỉ số axit là 2,8 cần dùng 350 ml dung dịch KOH 0,1M. Khối lượng glixerol thu được là bao nhiêu?

Lời giải:

cách 1: 

nKOH = 0,35.1 = 0,35 mol => mKOH = 0,35.56.1000=19600 mg

 => chỉ số xà phòng hóa của mẫu chất béo là:  = 19,6 mg

=> chỉ số este = chỉ số xà phòng hóa – chỉ số axit = 19,6 – 2,8 = 16,8mg

(RCOO)₃C₃H₅ + 3KOH --- C₃H₅(OH)₃ + 3RCOOK (1)

1g                        16,8mg

1kg                       16,8g

=> n_glixerol = \(\frac{1}{3}.n{_{KOH}}\)(1) = \(\frac{16,8}{3.56}\)= 0,1 mol

=> m_glixerol = 9,2 g

cách 2: 

KOH   + RCOOH   RCOOK + H₂O  (1)

3KOH + (R'COO)₃C₃H₅  3R'COOK + C₃H₅(OH)₃   (2)

 nKOH (1) =  = 0,05 mol

=> nKOH (2) = 0,35 - 0,05 = 0,3 mol

=> n_C3H5(OH)3 =  nKOH (2) = 0,1 mol

=> m_C3H5(OH)3 =9,2 gam

3. Bài tập tự giải:

Bài 1:Để xà phòng hóa 10kg chất béo có chỉ số axit bằng 7, người ta cho chất béo đó tác dụng với dung dịch chứa 1,42kg NaOH. Sau phản ứng hỗn hợp được trung hòa vừa đủ bởi 500ml dung dịch HCl 1 M.

a. Tính khối lượng glixerol và khối lượng xà phòng nguyên chất thu được.

b. Tìm khối lượng phân tử trung bình của các axit béo, biết rằng axit béo tự do cũng chính là axit đã tạo ra chất béo.

Bài 2: Xà phòng hoá 1 kg chất béo có chỉ số axit bằng 7, chỉ số xà phòng hoá 200.Khối lượng glixerol thu được là bao nhiêu?

Bài 3: Một loại mỡ chứa 70% triolein và 30% tristearin về khối lượng. Tính khối lượng xà phòng thu được khi xà phòng hoá hoàn toàn 100kg chất mỡ đó bằng NaOH.

Bài 4: Một loại mỡ chứa 40% triolein, 20% tripanmitin, 40% tristearin. Xà phòng hoá hoàn toàn m gam mỡ trên bằng NaOH thu được 138 gam glixerol. Giá trị của m?

Bài 5: Để xà phòng hoá 35kg triolein cần 4,939 kg NaOH thu được 36,207 kg xà phòng. Xác định chỉ số axit của mẫu chất béo trên. 

Các em tải thêm BTTN về Phản ứng xà phòng hóa chất béo và Xác định chỉ số chất béo tại đây :)

Chúc các em học vui với hoahoc247.com :)